Na czym polega odpowiedzialność urzędnicza?

Nie tylko wadliwe decyzje urzędników powodują, że mogą oni odpowiadać karnie. Nieumiejętne wykonywanie swoich obowiązków powoduje, że urzędnik może ponieść odpowiedzialność karno-finansową. Na taką samą odpowiedzialność narażony jest także wtedy, kiedy jego decyzje są niezgodne z obowiązującymi przepisami. Od 2011 roku, za błędne decyzje urzędnicy ponoszą odpowiedzialność finansową na zaostrzonych zasadach i mogą zostać ukarani do wysokości 12-miesięcznej pensji czyli w przypadku ministra jest to 152 tys zł a w przypadku premiera 198 tys., wicepremier może otrzymać karę w wysokości 156 tys. zł, prezydent zapłaci 244,7 tys, marszałek senatu 198 tys, poseł 120 tys (+180 tys jeśli wliczyć diety parlamentarne). Wysokość odszkodowania do wysokości 12-krotnej pensji jest zasądzana od urzędnika, który naraził na stratę organ zmuszony do wypłaty odszkodowania nieumyślnie. Za postępowanie umyślne kara może być dużo wyższa.

Skąd wynika odpowiedzialność urzędnicza:

Odpowiedzialność urzędniczą przewiduje to ustawa z 20 stycznia 2011 r. o odpowiedzialności majątkowej funkcjonariuszy publicznych za rażące naruszenie prawa (dalej: ustawa o odpowiedzialności urzędników). Obowiązuje ona od 17 maja 2011 r. i ma zastosowanie do działań i zaniechań, które nastąpiły po tej dacie.

Kto może odpowiadać z tytułu odpowiedzialności urzędniczej?

Ustawie o odpowiedzialności urzędników podlegają funkcjonariusze publiczni, do których w jej rozumieniu zalicza się osobę:

● działającą w charakterze organu administracji publicznej lub

● działającą z upoważnienia takiego organu albo

● działającą jako członek kolegialnego organu administracji publicznej lub

● wykonującą w urzędzie organu administracji publicznej pracę w ramach stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy cywilnoprawnej, biorącą udział w prowadzeniu sprawy rozstrzyganej w drodze decyzji lub postanowienia przez taki organ.

Sformułowanie „biorąca udział w prowadzeniu sprawy” wskazuje, że chodzi tu o osoby, które miały realny wpływ na kształt decyzji (postanowienia), np. przygotowały jej projekt, wcześniej analizując materiały zebrane w sprawie i przepisy prawne. Nie powinny natomiast podlegać ustawie o odpowiedzialności urzędników osoby wykonujące tylko czynności techniczne, jak np. przepisanie projektu decyzji, przedłożenie jej do podpisu, doręczenie.

Warunki odpowiedzialności

Na zasadach określonych w ustawie o odpowiedzialności urzędników funkcjonariusz publiczny ponosi odpowiedzialność majątkową w razie łącznego zaistnienia następujących przesłanek:

● na mocy prawomocnego orzeczenia sądu lub ugody zostało wypłacone przez podmiot odpowiedzialny odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej z rażącym naruszeniem prawa,

● rażące naruszenie prawa zostało spowodowane zawinionym działaniem lub zaniechaniem funkcjonariusza publicznego,

● rażące naruszenie prawa zostało stwierdzone zgodnie z art. 6 ustawy o odpowiedzialności urzędników.

Pierwsza z przesłanek oznacza, że ustawa o odpowiedzialności urzędników może mieć zastosowanie tylko w sytuacji, gdy zostało wypłacone odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza publicznego. Podmiotem wypłacającym odszkodowanie był zaś Skarb Państwa, jednostka samorządu terytorialnego lub inny podmiot, który, zgodnie z art. 417 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, ponosi odpowiedzialność majątkową za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej.

Co oznacza “rażące naruszenie prawa”?

Istotnym ograniczeniem stosowania ustawy o odpowiedzialności urzędników jest też wymóg, aby naruszenie prawa było rażące. Ustawa nie definiuje tego pojęcia. Określono natomiast katalog decyzji, orzeczeń itp. organów administracji i sądów dotyczących nieprawidłowości w działalności urzędów, które będą oznaczać uznanie rażącego naruszenia prawa w jej rozumieniu. Są to:

● wydanie przez organ administracji publicznej ostatecznej decyzji stwierdzającej nieważność decyzji lub postanowienia z uwagi na wydanie ich bez podstawy prawnej albo z rażącym naruszeniem prawa, na podstawie art. 156 § 1 pkt 2 lub art. 156 § 1 pkt 2 w zw. z art. 126 ustawy z 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (dalej: k.p.a.),

● wydanie przez organ podatkowy ostatecznej decyzji stwierdzającej nieważność decyzji lub postanowienia z uwagi na wydanie ich bez podstawy prawnej albo z rażącym naruszeniem prawa, na podstawie art. 247 § 1 pkt 2 lub 3 albo art. 247 § 1 pkt 2 lub 3 w zw. z art. 219 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (dalej: Ordynacja podatkowa),

● stwierdzenie przez organ administracji publicznej braku podstawy prawnej lub rażącego naruszenia prawa, gdy uwzględni skargę na działanie, bezczynność albo przewlekłe prowadzenie postępowania, na podstawie art. 54 § 3 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (dalej: p.p.s.a.),

● wydanie przez sąd administracyjny prawomocnego wyroku, uwzględniającego skargę na decyzję lub postanowienie organu administracji publicznej i stwierdzającego ich nieważność w całości bądź w części z uwagi na wydanie bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, na podstawie art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a. w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a.,

● wydanie przez sąd administracyjny prawomocnego wyroku, uwzględniającego skargę na decyzję lub postanowienie organu podatkowego i stwierdzającego ich nieważność w całości bądź części, z uwagi na wydanie bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa, na podstawie art. 145 § 1 pkt 2 p.p.s.a. w zw. z art. 247 § 1 pkt 2 albo 3 Ordynacji podatkowej,

● stwierdzenie przez organ administracji publicznej rażącego naruszenia prawa, gdy uzna za uzasadnione zażalenie na niezałatwienie sprawy w terminie, na podstawie art. 37 § 2 k.p.a.,

● stwierdzenie przez organ podatkowy rażącego naruszenia prawa, gdy uzna za uzasadnione ponaglenie na niezałatwienie sprawy w terminie, na podstawie art. 141 § 2 Ordynacji podatkowej,

● prawomocne stwierdzenie przez sąd administracyjny rażącego naruszenia prawa, gdy uwzględnia skargę na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania przez organ administracji, na podstawie art. 149 p.p.s.a.,

● prawomocne stwierdzenie przez sąd administracyjny rażącego naruszenia prawa, gdy uwzględnia skargę na niewykonanie wyroku uwzględniającego skargę na bezczynność lub przewlekłe prowadzenie postępowania albo na bezczynność organu administracji lub przewlekłe prowadzenie postępowania po wyroku uchylającym bądź stwierdzającym nieważność aktu lub czynności, na podstawie art. 154 § 2 p.p.s.a.,

● prawomocne stwierdzenie przez sąd powszechny rażącego naruszenia prawa, gdy uwzględnia odwołanie na niewydanie decyzji przez organ rentowy, na podstawie art. 47714 § 3 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (dalej: k.p.c.),

● prawomocne stwierdzenie przez sąd powszechny braku podstawy prawnej lub rażącego naruszenia prawa, gdy uwzględnia odwołanie od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na podstawie art. 47931a § 3 k.p.c.,

● ostateczne stwierdzenie braku podstawy prawnej lub rażącego naruszenia prawa przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, gdy uzna za słuszne odwołanie od decyzji i uchyli albo zmieni ją w całości lub części, na podstawie art. 81 ust. 3 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów.

Warunkiem uznania, że w rozumieniu ustawy o odpowiedzialności urzędników zaistniało rażące naruszenia prawa jest więc nie tylko stwierdzenie przez organ administracji lub sąd, że doszło do jednej z wymienionych nieprawidłowości, lecz także, że wiązała się ona z rażącym naruszeniem prawa lub ewentualnie, w niektórych przypadkach, z działaniem bez podstawy prawnej. Przy wydawaniu wszystkich decyzji, orzeczeń itd. z tego katalogu organ administracji lub sąd został zobowiązany do stwierdzania, czy doszło do rażącego naruszenia prawa, ewentualnie działania bez podstawy prawnej. Wcześniej takie stwierdzenie następowało tylko w niektórych przypadkach.

Z reguły przyjmuje się, że rażące naruszenie prawa ma miejsce, gdy przede wszystkim rozstrzygnięcie jest ewidentnie sprzeczne z przepisem.